بی اختیاری ادرار چیست و درمان آن چگونه است؟
بی اختیاری ادرار که ممکن است منشاء عصبی و استرسی داشته باشد، یکی از مشکلات مثانه است که به اختلال در کنترل ماهیچه‌های اسفنکتر این ناحیه بر می‌گردد. شاید فکر کنید این اختلال، مشکل نادری است، اما همین حالا میلیون‌ها نفر در دنیا و صدها هزار نفر تنها در آمریکا (یک نفر از هر دو زن و یک نفر از هر چهار مرد) از علائم بی اختیاری ادرار رنج می‌برند. وجود این مشکل استرس افراد را بیش از پیش کرده و باعث وخیم‌تر شدن اوضاع می‌شود. بنابراین بهتر است افرادی که به این مشکل دچار هستند و یا علائم آن را در خود مشاهده می‌کنند، هرچه سریع‌تر خجالت را کنار گذاشته و با پزشک متخصص درباره مشکل خود صحبت کنند. مانند هر اختلال دیگری، برای حل این اختلال نیز راه حل‌هایی وجود دارد.
در ادامه برای آشنایی بیشتر با عارضه بی اختیاری ادرار نحوه کار مجاری ادراری، چگونگی ایجاد اختلال بی اختیاری ادرار، انواع آن و راه‌های درمان آن را برای شما شرح خواهیم داد تا اگر به این عارضه دچار هستید، اطلاعات بیشتری از وضعیت خود کسب کنید و راحت‌تر به پزشک مراجعه کنید.
مجاری ادراری چگونه کار می‌کنند؟
هنگامی که مثانه شما هنوز به طور کامل پر نشده، در حالت استراحت قرار دارند. اما زمانی که مثانه کامل پر شود، عصب‌های این ناحیه که به مغز متصل هستند به شما اطلاع می‌دهند که مثانه پر شده و آماده تخلیه است. در چنین شرایطی اگر مثانه شما در سلامت کامل باشد، شما می‌توانید با کنترل اسفنکتر عضلانی این ناحیه، ادرار را برای زمانی نگهدارید. زمانی که شما آماده تخلیه ادرار هستید، مغز به عضله اسفنکتر عضلانی و مثانه سیگنال می‌فرستد و ادرار از مثانه تخلیه می‌شود.
در واقع زمانی که مغز به اسفنکتر و عضلات داخل مثانه سیگنال می‌فرستد، اسفنکتر باز و منبسط می‌شود تا ادرار خارج شود و عضلات مثانه نیز منقبض می‌شوند تا ادرار را با فشار خارج کنند. در نتیجه همکاری این دو ماهیچه ادرار به صورت کامل تخلیه شده، مثانه به حالت استراحت باز گشته و اسفنکتر نیز بسته می‌شود.
در اختلال بی‌اختیاری ادرار برخی از بخش‌ها آنطور که باید کار نمی‌کنند.
انواع بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار نیز مانند بسیاری از بیماری‌های عضلانی دلایل بسیار مختلفی دارد که به سبک زندگی، تغذیه، نوع کار و در خانم‌ها حتی به نوع زایمان نیز ربط دارد. در ادامه انواع بی اختیاری ادرار که بر اساس منشاء ایجاد آن‌ها تقسیم بندی شده‌اند را به شما معرفی می‌کنیم.
بی اختیاری ادرار استرسی یا فشاری (SUI):
در بی اختیاری از نوع استرسی یا فشاری، عضلات کف لگن (که اندام‌های لگنی را در جای خود نگه می‌دارند) عملکرد خود را از دست داده و نمی‌توانند مثانه و مجاری ادراری را به روشی که باید پشتیبانی کنند. در چنین شرایطی بلند کردن اجسام سنگین، خم شدن و حتی عطسه، سرفه و خندیدن نیز می‌تواند باعث فشار به مثانه و نشت ادرار شود.
بی اختیاری اورژانسی (UUI) یا مثانه بیش فعال (OAB):
مثانه بیش فعال نوعی سندرم است که اغلب سبب تکرر ادرار می‌شود. در این سندرم ادرار داخل مثانه با یک فشار شدید ناگهانی تخلیه می‌شود. با وجود این شرایط اگر در همان زمانی که پر شدن مثانه را احساس کردید، به دستشویی نروید، ادرار نشت می‌کند. اگر پس از نشت ادرار بازهم به دستشویی نروید، این تخلیه اورژانسی به بی اختیاری اورژانسی تبدیل می‌شود. اگر مثانه بیش فعال دارید، ممکن است مجبور شوید در طول روز بارها به دستشویی بروید یا حتی در طول شب نیز بارها برای این کار از خواب بیدار شوید. مثانه بیش فعال که سبب ایجاد بی اختیاری اورژانسی می‌شود، یک مشکل شایع بین بسیاری از افراد جامعه است که با افزایش سن شدیدتر هم می‌شود. همچنین افراد مبتلا به دیابت، MS و افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، نیز به این مشکل دچار می‌شوند.
بی اختیاری ادرار سرریز شونده
بی اختیاری سرریز شونده زمانی اتفاق می افتد که مثانه شما در زمان تخلیه، نمی‌تواند به طور کامل ادرار را خارج کند. از این رو، همیشه مقداری پر است. این موضوع باعث می‌شود ادرار از مثانه نشت کند یا سرریز شود. این نوع از بی اختیاری ادرار بین خانم‌ها نادر است. اما بین بیماران دیابتی، افراد مبتلا به اختلالات عصبی یا مثانه کم کار یا غیر فعال بیشتر دیده می‌شود. بی اخیتاری ادرار سرریز شونده بیشتر در مردانی که مشکلات پروستات دارند دیده می‌شود.
بی اختیاری ادرار ترکیبی
برخی از افراد چند نوع بی اختیاری ادرار را باهم تجربه می‌کنند. به عنوان مثال شایع‌ترین نوع بی اختیاری ترکیبی، این است که فرد هم به دلیل فعالیت‌های شدید فیزیکی و هم به دلیل داشتن مثانه بیش فعال دچار بی اختیاری شود. این یعنی هر دو نوع SUI و OAB را باهم دارد. به این وضعیت، بی اختیاری ترکیبی می گویند. در چنین شرایطی بهترین راه برای مدیریت این مشکل و رفع آن این است که بفهمید دقیقاً چه اتفاقی می افتد و چه دلیلی باعث نشت ادرار می‌شود.
دلایل بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار یک بیماری نیست. یک علامت یا عارضه است که نشان دهنده مشکلات موقت یا دائم دیگری در بدن ما است. در ادامه یک لیست از این مشکلات احتمالی تهیه کردیم:
مشکلات موقتی:
- عفونت مجاری ادرار
- یبوست (مدفوع خشک)
- عوارض داروها (مثل داروهای دیورتیک، ضد افسردگی و آنتی هیستامین‌ها)
مشکلات جدی و طولانی مدت:
- دیابت
- سکته مغزی
- MS
- پروستات بزرگ شده یا جراحی پروستات در مردان
- یائسگی یا زایمان بد در زنان
راه‌های تشخیص بی اختیاری ادرار
یک اورولوژیست (متخصص اورولوژی) یا دکتر عمومی می‌تواند با پرسیدن سؤال و انجام دادن چند تست نوع بی اختیاری ادرار را تشخیص دهد. معمولاً فرایند تشخیص با سؤال‌هایی در مورد علائمی که دارید، مایعاتی که مصرف می‌کنید، سابقه پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کنید، آغاز می‌شود.
یک سابقه پزشکی کامل با تمام جزئیات، انجام آزمون‌های فیزیکی خاص و چند تست ساده برای تشخیص نوع بی اختیاری در موارد ساده، کافی است. بررسی تاریخچه پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کنید، می‌تواند مشکلاتی که در عملکرد مثانه نرمال ایجاد شده را آشکار سازد. همچنین پزشک ممکن است نمونه‌ای از ادرار را برای وجود باکتری یا خون بررسی کند تا بتواند عفونت ادراری یا سایر منابع تحریک مثانه را تشخیص دهد.
تست استرس و سرفه تست دیگری است که برای تشخیص بی اختیاری SUI انجام می‌شود. سونوگرافی نیز برای محک عملکرد مثانه در تخلیه ادرار انجام می‌شود. در موارد پیچیده‌تر، آزمایش‌های خاص استرس برای بررسی عملکرد میزراه و مثانه انجام می‌شود. اگر با هیچکدام از این تست‌ها دلیل بروز بی اختیاری ادرار مشخص نشد. باید به دنبال مشکلاتی مانند فتق واژن، افتادگی اندام‌های لگن و مشکلات روده مانند یبوست یا بی اختیاری مدفوع باشید.
علائم بی اختیاری ادرار چیست؟
علائمی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، به شما می‌گوید که چه نوع بی اختیاری ادرار را تجربه می‌کنید، یا خواهید کرد. اما قبل از آن بهتر است بدانید که همه بی اختیاری‌ها طولانی مدت نیستند. گاهی اوقات با برطرف شدن دلیل، این مشکل نیز برطرف می‌شود. عفونت‌های ادراری، سوزش ادرار، داروها، یبوست و تحرک کم می‌تواند باعث ایجاد بی اختیاری ادرار موقت شود. عفونت مجاری ادراری شایع‌ترین دلیل ایجاد بی اختیاری موقت است که البته باید به آن توجه کرد و خیلی زود آن را برطرف کرد.
اگر دلیل بی اختیاری ادرار، یکی از دلایل بالا نباشد، یعنی این مشکل به سادگی برطرف نخواهد شد و دلیل بروز آن نیز یکی از چهار موردی است که در قسمت قبل ذکر شد. در نوع SUI عضلات لگن یا اسفنکترها (یا هردو) به اندازه کافی قوی نیستند که مثانه و میزراه را بسته نگهدارند. با مثانه OAB یا بیش فعال، ماهیچه‌های مثانه بیش از حد منقبض می‌شوند و دائماً ادرار به بیرون نشت می‌کند. بی اختیاری ترکیبی معمولاً ترکیب SUI و OAB است. در بی اختیاری سرریز شونده نیز مثانه بدون خالی شدن، بیش از حد پر می‌شود.
در ادامه علائم مربوط به هر نوع را ذکر می‌کنیم:
علائم بی اختیاری ادرار SUI
در این نوع از بی اختیاری ادرار شما در طول فعالیت‌های بدنی خود دچار نشت ادرار می‌شوید. میزان نشت ادرار نیز به شدت و میزان پیشرفت بی اختیاری SUI در بدن شما بستگی دارد.
علائم بی اختیاری ادرار OAB
در این نوع از بی اخیتاری، ادرار با فشار و ناگهانی از مثانه خارج می‌شود. طوری که نتوانید آن را کنترل کنید. همانقدر که احتمال دارد این فشار سبب نشت ادرار شده باشد، همانقدر هم احتمال دارد که دلایل دیگری که به مشکلات عصبی باز می‌گردد، باعث ایجاد بی اختیاری ادرار UUI شود. در این مورد بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و حالات خود را برای او بازگو کنید تا به درستی دلیل را تشخیص داده و بهترین راه درمان را پیدا کند.
علائم بی اختیاری ترکیبی
شایع‌ترین علامت بی اختیاری ادرار ترکیبی این است که نشت ادرار و خارج شدن ادرار با فشار و به صورت ناگهانی را باهم داشته باشید. در این نوع، علائم بی اختیاری OAB و SUI باهم نمایان می‌شود.
علائم بی اختیاری سرریز شونده
دفع ادرار مکرر و چکه کردن مداوم ادرار، علامت اصلی این نوع از بی اختیاری ادرار است. در این نوع مثانه قادر به خالی کردن کامل ادرار نیست. به همین دلیل علائم بیشتر در زمان پر شدن مثانه دیده می‌شود. بیماری دیابت، مشکلات پروستات و عمل‌های قبلی روی مثانه می‌تواند این نوع بی اختیاری را به وجود آورد یا تشدید کند.
راه‌های درمان بی اختیاری
همانطور که گفتیم، عارضه بی اختیاری ادرار مشکلی بسیار شایع به خصوص بین افراد مسن است. از این رو راه‌های بسیار مختلفی برای درمان انواع بی اختیاری نیز وجود دارد. نیاز نیست برای هر نوع بی اختیاری از پدها و یا پوشک‌های بزرگسالان استفاده شود. در برخی موارد این مشکل موقتی بوده و با تمرینات یا داروهایی قابل رفع است. سایر راه‌ها مانند تغییر سبک زندگی، تمرینات کنترل مثانه، دارو درمانی، روش‌های درمانی ساده و جراحی نیز به درمان این اختلال کمک می‌کنند.
- تغییر سبک زندگی
- کنترل مایعات
- برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها را محدود کنید
- تمرینات کنترل مثانه
- دارو درمانی
- درمان هورمونی
- جراحی برای بی‌اختیاری SUI
- جراحی برای بی اختیاری OAB
- جراحی برای بی‌اختیاری سرریز شونده
برای آگاهی بیشتر از روش های درمان، مقاله ی راه‌های درمان بی اختیاری ادراری را مطالعه کنید.
لوازم و ابزار کمک کننده به درمان بی اختیاری ادرار
برای برخی افراد استفاده از لوازم مخصوص بی اختیاری ادرار تنها راه خلاص شدن از این عارضه است. این لوازم می‌تواند آزادی عمل بیشتری برای انجام کارهای روزانه به افراد بدهد. برخی از لوازم مخصوص بی اختیاری شامل موارد زیر است:
- سوند کششی (در طول روز باید همراه شما باشد و به کیسه زهکشی متصل باشد)
- لوله جمع کننده ادرار که در روز چندین بار باید استفاده شوند
- سیستم‌های جمع آوری خارجی (مانند کاندوم برای آقایان و قیف و کیسه برای بانوان)
- محصولات جاذب (پد، پوشک بزرگسالان، تامپون)
- پساری برای خانم‌ها (لوله‌های کوچک که در واژن قرار می‌گیرند) بیشتر برای درمان SUI
- توالت‌های قابل حمل
در نهایت بی اختیاری ادرار با هر نوع و به هر دلیلی که باشد، مطمئناً بهترین راهی برای شما وجود دارد که این اختلال را درمان می‌کند. تنها کاری که باید بکنید، این است که با یک متخصص اورولوژی به طور دقیق درباره شرایط خود صحبت کنید.