سنگ کلیه: علل و درمان

از رسوب املاح و مواد معدنی موجود در ادرار داخل کلیه ها، سنگ تشکیل می شود.کلیه ها مواد زائد و آب را از خون گرفته و تولید ادرار میکنند.
هرگاه میزان برخی از مواد دفعی خیلی زیاد و میزان آب بدن کم و در نتیجه آب دفعی ادرار کم شود، منجر به افزایش غلظت و اشباع املاح و رسوب تدریجی و ایجاد سنگ کلیه می شود.

علل و عوامل خطر ایجاد سنگ کلیه:

هر فرد ممکن است در طول حیات خود مبتلا به سنگ کلیه شود.در بعضی احتمال ایجاد آن بالاتر است. مردان بیشتر از زنان و نژاد سفید پوست بیشتر از سایرین دچار سنگ کلیه میشوند.
وجود شرایط زیر خطر سنگ کلیه را افزایش می دهند:

1. سابقه قبلی سنگ کلیه در فرد
2. سابقه فامیلی سنگ کلیه
3. مصرف کم مایعات
4. رژیم غذایی سرشار از پروتئین، نمک و یا شکر
5. چاقی و اضافه وزن
6. سابقه جراحی بای_پس معده و یا روده
7. سابقه کلیه پلی کیستیک یا سایر بیماری‌های کیستیک کلیه
8. سابقه بیماری هایی که منجر به افزایش ترشح سیستین، اگزالات، اسید وریک و کلسیم در ادرار میشود.
9. سابقه بیماری های التهابی روده و بیماری‌های التهابی مفاصل
10. مصرف برخی از داروها مثل دیورتیک ها(درمان فشارخون) و انتی اسیدهای با پایه کلسیم (درمان سو هاضمه و زخم معده)

انواع سنگهای کلیه:

1. سنگ‌های کلسیمی: شایعترین نوع بوده و معمولا در ترکیب با اگزالات و در برخی موارد فسفات ساخته میشوند.
   سنگ اگزالات کلسیم شایعترین نوع سنگ میباشد.اگزالات بطور طبیعی در غذاها وجود دارد بخصوص در آجیل و شکلات و همچنین روزانه توسط کبد تولید میشود.
2. سنگ‌های اسیداوریکی: اگر ادرار خیلی اسیدی باشد، میتواند به صورت اسیدوریک خالص یا ترکیب با کلسیم سنگ تشکیل دهد.در افراد با رژیم سرشار از پروتئین و افراد مبتلا به بیماری نقرس بیشتر دیده میشود.
3. سنگ‌های استروویتی یا عفونی: در زمینه عفونت‌های ادراری که در ادرار آمونیاک تولید میکنند، ایجاد می‌شوند. ترکیب این سنگ شامل منیزیم، آمونیوم و فسفات می باشد.
4. سنگ‌های سیستینی: بسیار نادر بوده و در افرادیکه اختلال ژنیتیکی منجر به افزایش تولید و ترشح اسیدآمینه سیستین در ادرار میگردد،دیده میشود.

سنگهای کلیه میتواند به اندازه یک دانه شن کوچک بوده یا به اندازه‌ای بزرگ باشد که کل کلیه را پر کند. ممکن است داخل کلیه بمانند یا به داخل حالب و مثانه حرکت کرده و از بدن خارج شوند و یا در مسیر گیر افتاده موجب درد و مشکلات دیگری شوند .

علائم:

خیلی از موارد سنگ های کوچک داخل کلیه ممکن است به آرامی در سیستم ادراری طی مسیر کرده و بدون هیچ مشکل از بدن دفع شوند یا بدون هیچ گونه مزاحمت و دردی داخل کلیه بمانند.
سنگ باقی مانده داخل کلیه هیچ گونه علامتی ایجاد نمی کند مگر اینکه داخل کلیه جابجا شده و یا به سمت حالب حرکت کند و در این صورت علائم زیر را ایجاد می کند:

1. درد شدید پهلو و پشت زیر دنده ها که فرد را بی تاب و بی قرار می کند
2. درد انتشاری به پایین شکم و کشاله ران
3. درد شدید و موجی شکل که بشدت افزایش یافته و بعد از گذشت مدت زمان خاصی(۲_۱ ساعت) کاهش یافته و برطرف میشود
4. درد موقع ادرار کردن
5. وجود خون در ادرار
6. تهوع و استفراغ
7. تکرر ادرار بیش از معمول
8. کاهش حجم ادرار
9. تب و لرز در صورت وجود عفونت بطور همزمان
10. ادرار تیره و یا بد بو
11. امروزه بصورت اتفاقی در سونوگرافی یا سایر اقدامات تصویر برداری که به علل دیگر انجام میشود.

《روش‌های تشخیص》

1. آزمایش ادرار: آزمایش ساده و کشت ادرار به منظور بررسی وجود خون و یا عفونت انجام می‌شود.
   گاهی به‌منظور پی بردن به علت ایجاد سنگ نیاز به انجام آزمایش ادرار ۲۴ ساعته برای اندازه گیری سطح املاح موجود در ادرار می باشد .
2.  آزمایش خون: از نظر بررسی سطح اوره و کراتینین خون و همچنین کلسیم و اسید اوریک خون انجام می شود .
3. تصویر برداری: شامل عکس رادیوگرافی ساده،عکس رنگی (IVP)،سونوگرافی، سی تی اسکن که بر اساس علائم و شرایط بیمار و ترجیح پزشک و بیمار ممکن است نیاز به انجام یک یا چند مورد از تصویربرداری های ذکر شده باشد.

دقیق ترین روش تصویر برداری برای تشخیص سنگ کلیه، سی‌تی‌اسکن اسپیرال شکم و لگن میباشد.

《درمان سنگ کلیه》

درمان سنگهای کلیه براساس اندازه، محل قرارگیری سنگ، علایم و شرایط بیمار مثل عفونت، انسداد ادراری، کلیه منفرد و غیره، متفاوت است.

بطور کلی چند دسته درمان برای سنگ کلیه وجود دارد که عبارنتد:

• درمان حمایتی و داروئی
• سنگ شکنی برون اندامی با امواج الکتروشوکESWL
• سنگ شکنی درون اندامی از طریق یورتروسکوپ(TUL)
• سنگ شکنی از طریق شکاف کوچک پوستی(PCNL)
• جراحی باز و یا لاپاراسکوپی

بهترین روش درمان را حتما با مشورت پزشک اورولوژیست خود انتخاب نموده و ممکن است برای بر طرف شدن کامل سنگ نیاز به یک یا چند روش باهم باشد.

به طور کلی سنگ‌های کوچکتر از ۵ میلی متر و در داخل کلیه، بدون اثر سو بر کلیه ها و عملکرد آن نیاز به مداخله درمانی نداشته و فقط درمان حمایتی و داروئی توصیه میگردد.

برای سنگ های با اندازه ۲۰_۵ میلی متر داخل کلیه و پروگزیال حالب (قسمت ابتدایی حالب) ESWLو در صورت عدم موفقیت PCNL یا یورتروسکوپی و RIRSپیشنهادی میشود.

برای 《درمان سنگ کلیه》

درمان سنگهای کلیه براساس اندازه ،محل قرارگیری سنگ،علایم و شرایط همراه بیمار مثل عفونت،افراد سیستم دفع ادراری،کلیه منفرد و غیره،متفاوت است.
بطور کلی چند دسته درمان برای سنگ کلیه وجود دارد که عبارنتد:

• درمان حمایتی و داروئی
• سنگ شکنی برون اندامی با امواج الکتروشوکESWL
• سنگ شکنی درون اندامی از طریق یورتروسکوپ(TUL)
• سنگ شکنی از طریق شکاف کوچک پوستی(PCNL)
• جراحی باز و یا لاپاراسکوپی

بهترین روش درمان را حتما با مشورت پزشک اورولوژیست خود انتخاب نموده و ممکن است برای بر طرف شدن کامل سنگ نیاز به یک یا چند روش باهم،باشد
به طور کلی سنگهای کوچکتر از۵ میلی متر و در داخل کلیه بدون اثر سو بر کلیه ها و عملکرد ان نیاز به مداخله درمانی نداشته و فقط درمان حمایتی و داروئی توصیه میگردد.
برای سنگ های با اندازه ۲۰_۵ میلی متر داخل کلیه و پروگزیمال حالب (قسمت ابتدایی حالب) ESWL و در صورت عدم موفقیت، PCNL یا یورتروسکوپی و RIRS پیشنهادی میشود.

برای سنگهای داخل حالب با هر اندازه در صورت وجود عفونت (تب و لرز) و یا اختلال عملکرد کلیه (انسداد دو طرفه یا کلیه منفرد)، رفع انسداد بصورت اورژانسی با یورتروسکوپ یا نفروستومی توصیه میشود.

برای سنگهای حالب در شرایط عادی و عدم دفع خودبخود سنگ بهترین گزینه TULمیباشد.

برای سنگهای مثانه بهترین روش سنگ شکنی آندوسکوپیک بصورت لیتولاپکسی یا لیتوتریپسی میباشد.
البته در مردان با سن بالا باید همزمان درمان پروستات را نیز مد نظر قرار داد.

برای سنگ های بزرگتر از ۲۵۲۰ میلی متر (۲/۵ ۲سانتی متر) درمان ارجح PCNL میباشد.

درمان جراحی باز یا لاپاراسکوپیک برای سنگهای خیلی بزرگ کمپلیکه داخل سیستم ادراری و یا شکست درمان های قبلی توصیه میشود.

«چگونه از ایجاد سنگ کلیه پیشگیری کنیم؟»

1. مصرف فراوان مایعات: بهترین راه کاهش بروز اکثر سنگهای کلیه مصرف فراوان مایعات و حداقل ۸ تا ۱۲ لیوان در روز است. اما شرط آن شفافیت کامل رنگ ادرار و مصرف منظم در طول شبانه روز میباشد.یعنی حدود ۲/۵ لیتر دفع ادرار در شبانه روز برای کاهش سنگ سازی لازم است.
2. محدودیت مصرف نمک در رژیم غذایی: همان میزان نمک که به غذاها بطور نرمال اضافه میشود برای تامین نیاز بدن کافی است. و مصرف شوریجات به هر نحوی یا نمک اضافه در سفره غذا باید حذف شود.
3. محدودیت مصرف پروتئین حیوانی: مثل گوشت که موجب تغییر اسید ادرار و همچنین افزایش تولید و دفع اسیداوریک میشود. لذا توصیه به مصرف پروتئین غیر حیوانی مثل حبوبات توصیه میشود.
4. کاهش مصرف غذاهای سرشار از اگزالات: مثل شکلات، چای، ریواس، چغندر، اسفناج، بامیه، آجیل و سیب‌زمینی‌شیرین.
5. مصرف برخی داروها (پیشگیری داروئی) براساس نوع سنگ مصرف برخی داروها برای پیشگیری از عود سنگ توصیه میشود. مصرف تیازید(هیدروکلروتیازید و غیره) موجب کاهش دفع کلسیم و کم کردن ریسک سنگ سازی میشود.البته مصرف طولانی مدت این داروها ممکن است اثر معکوس داشته باشد.
   داروی آلوپورینول در افراد با سنگ اسیداوریکی موجب کاهش سطح خونی و ادراری اسیداوریک شده و خطر عود سنگ سازی را کم میکند.
   برای سنگهای عفونی یا استروویت مصرف طولانی مدت و با دوز کم آن منجر به استریل شدن ادرار و کاهش عود سنگ سازی میشود.

● کاهش مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم مثل لبنیات توصیه نمیشود چراکه کلسیم موجود در غذا تاثیری در ایجاد سنگ کلیه ندارد.

● مکمل های دارویی کلسیم شامل قرص ها و شربت بهتر است قطع گردند ولی در افرادیکه بخاطر برخی بیماری‌ها مجبور به مصرف این داروها هستند، بهتر است موارد زیر رعایت شود:

۱. این مکمل ها همراه غذا میل شود
۲. مصرف مایعات در طی شبانه روز بیشتر شود
۳. ترجیحا از ترکیبات کلسیم حاوی سیترات استفاده شود.