چگونه از افتادگی مثانه جلوگیری کنیم؟
مثانه عضوی است تو خالی که ادرار در آن می ریزد، گیرنده های عصبی آن پیامی را توسط شبکه ی عصبی مبنا بر تخلیه ادرار به مغز می فرستد، بدین ترتیب مغز دستور تخلیه ادرار را می دهد. در خصوص مثانه، بیماری به نام افتادگی مثانه وجود دارد که در زنان شایعتر از مردان است. در این مقاله قصد داریم به طور اختصاصی این بیماری را بررسی کرده و تمام اطلاعات لازم در خصوص افتادگی مثانه را به شما منتقل کنیم.
افتادگی مثانه چیست؟
پرولاپس یا افتادگی مثانه زمانی اتفاق می‌افتد که بافت حمایتی بین مثانه زن و دیواره واژن کشیده و افتاده می‌شود و مثانه به سمت واژن افتاده می‌شود. پرولاپس مثانه به‌عنوان سیستوسل یا فتق مثانه نیز شناخته می‌شود.
مثانه عضوی است که واژن همچون ستونی از او محافظت می کند و مانع از افتادگی آن می شود. حال اگر واژن دچار آسیب شود ممکن است این پایه ضعیف شده و باعث افتادگی مثانه شود. از طرفی فشار از طرف بالا یعنی رحم نیز می تواند باعث شود مثانه به سمت واژن فرو برود.
افتادگی مثانه براساس میزان پایین آمدن مثانه در واژن، به ۴ درجه تقسیم می‌شود:
- درجه‌ی ۱ (خفیف): فقط قسمت کوچکی از مثانه به داخل واژن می‌رود.
- درجه‌ی ۲ (متوسط): مثانه به‌قدری افتادگی پیدا می‌کند که وارد دهانه‌ی واژن می‌شود.
- درجه‌ی ۳ (شدید): مثانه از دهانه‌ی واژن خارج شده و بیرون می‌زند.
- درجه‌ی ۴ (کامل): کل مثانه به‌طور کامل از واژن خارج می‌شود و معمولا این وضعیت با افتادگی سایر اعضای داخل لگن مانند افتادگی رحم، رکتوسل (بیرون‌زدگی قسمتی از رکتوم به درون واژن) و انتروسل (نوعی فتق حاوی روده) همراه است.
علائم افتادگی مثانه
اولین علامتی که معمولا زن مبتلا به افتادگی مثانه تجربه می کند، وجود بافت در مهبل است که بسیاری از زنان، آن را به صورت چیزی که مثل یک توپ است، توصیف می کنند.
سایر علائم افتادگی مثانه عبارت اند از:
- ناراحتی یا درد در لگن
- بیرون زدگی بافت از مهبل (ممکن است بافت حساس باشد و خونریزی کند)
- دشواری در ادرار
- داشتن این احساس که مثانه، بلافاصله پس از ادرار، خالی نیست (تخلیه ناقص)
- بی اختیاری فشاری (نشت ادرار هنگام عطسه، سرفه یا زور زدن)
- عفونت های مثانه ای مکرر
- رابطه جنسی دردناک
- درد در نیمه تحتانی کمر
برخی از زنان ممکن است علائم افتادگی خفیف (درجه ۱) مثانه را تجربه نکنند یا متوجه آن نشوند.
علت های افتادگی مثانه
کف لگن از ماهیچه ها، رباط ها و بافت های همبند تشکیل شده که مثانه و سایر ارگان های لگن را پشتیبانی می کند . اتصالات بین عضلات کف لگن و رباط ها ممکن است با گذشت زمان ضعیف شده و باعث بروز آسیب دیدگی در آن شود که این امر منجر به پایین تر آمدن مثانه به داخل واژن و در نهایت افتادگی مثانه می شود .
علل احتمالی پرولاپس قدامی شامل موارد زیر است :
- بارداری و زایمان واژینال
- اضافه وزن یا چاق بودن
- بلند کردن مکرر اجسام سنگین
- فشار یا حرکات روده
- سرفه یا برونشیت مزمن
عوامل خطر افتادگی مثانه
این عوامل ممکن است خطر ابتلا به پرولاپس قدامی را افزایش دهد :
زایمان :
زنانی که یک یا چند زایمان واژینال داشته اند ، بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه خواهند بود.
افزایش سن :
خطر ابتلا به پرولاپس قدامی با افزایش سن افزایش پیدا خواهد کرد . این امر به ویژه بعد از یائسگی اتفاق می افتد و هنگامی که تولید استروژن بدن که به تقویت عضلات کف لگن کمک می کند، کاهش می یابد احتمال بروز این عارضه افزایش پیدا خواهد کرد . عمل هیسترکتومی ، برداشتن رحم نیز ممکن است باعث ضعف عضلات لگن شود .
ژنتیک :
بعضی از خانم ها با بافت های همبند ضعیف تری به دنیا می آیند و این امر آن ها را بیشتر در معرض بیماری پرولاپس قدامی قرار خواهد داد .
چاقی :
زنانی که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند ، بیشتر در معرض خطر پرولاپس قدامی قرار دارند.
یائسگی:
استروژن، هورمونی است که پس از یائسگی به میزان بسیار کمتری ترشح می شود و به حفظ قدرت و سلامت عضلات واژن کمک می کند.
اعمال فشار بر مثانه:
بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن هنگام اجابت مزاج، داشتن یک بیماری طولانی مدت که همراه با سرفه می باشد ، ابتلا به یبوست مزمن، سبب آسیب به عضلات کف لگن می شود.
تشخیص افتادگی مثانه
افتادگی مثانه با بررسی سابقه‌ی پزشکی و معاینه‌ی لگن قابل تشخیص است. پزشک می‌تواند تشخیص بدهد افتادگی مثانه‌تان تا چه حد جدی است و چه قسمت‌هایی از واژن‌تان دچار افتادگی شده است. سایر تست‌های تشخیصی برای بررسی کف لگن نیز وجود دارند:
- سیستوسکوپی
- ارودینامیک یا نوار مثانه
- عکس با اشعه X
- سونوگرافی
- ام آر آی
درمان افتادگی مثانه
معمولا افتادگی مثانه‌ی درجه‌ی ۱ (خفیف) که درد یا ناراحتی ایجاد نمی‌کند، به هیچگونه درمان پزشکی یا جراحی نیاز ندارد. ممکن است که پزشک به خانم مبتلا به افتادگی مثانه‌ی درجه‌ی ۱ توصیه کند که از بلند کردن اجسام سنگین یا زور زدن اجتناب کند؛ گرچه شواهد کمی برای حمایت از این توصیه وجود دارد.
پزشک در موارد جدی‌تر، عوامل مختلفی نظیر سن بیمار، سلامت عمومی، اولویت درمان و شدت افتادگی مثانه را درنظر می‌گیرد تا تعیین کند که کدام درمان مناسب است.
۱) پساری
پساری دستگاهی است که داخل واژن قرار داده می‌شود تا مثانه را در جای خود نگه دارد. برای جلوگیری از بروز عفونت، لازم است تا پساری‌ها در فواصل منظم بیرون آورده و تمیز شوند. برخی از پساری‌ها طوری طراحی شده‌اند که به خانم‌ها امکان می‌دهند تا خودشان این کار را انجام دهند، اما سایر انواع پساری‌ها باید توسط پزشک بیرون آورده و تمیز شوند.
معمولا برای کمک به پیشگیری از عفونت و فرسایش دیواره‌ی واژن، به همراه پساری از کرم استروژن استفاده می‌شود. برخی از زنان هنگام استفاده از پساری، احساس ناراحتی می‌کنند یا معتقدند که آنها به‌راحتی جدا می‌شوند و می‌افتند.
۲) درمان جایگزین استروژن
این درمان ممکن است برای بسیاری از زنان مبتلا به افتادگی مثانه مفید باشد. استروژن به تقویت و حفظ عضلات واژن کمک می‌کند.
۳) ورزش کگل و اصلاح فعالیت بدنی
ممکن است که پزشک برای موارد خفیف تا متوسط افتادگی مثانه، اصلاح فعالیت بدنی مانند اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین و زور زدن را توصیه کند؛ همچنین ممکن است پزشک‌تان به شما پیشنهاد کند که تمرینات ورزش کگل را انجام دهید. اینها تمریناتی هستند که برای سفت کردن عضلات کف لگن به کار می‌روند. ممکن است که تمرینات کگل برای درمان افتادگی‌های خفیف تا متوسط یا تکمیل سایر درمان‌های افتادگی‌های حادتر مثانه استفاده شوند.
۴) داروهای درمان افتادگی مثانه
درمان جایگزین هورمونی استروژن می تواند به بدن برای تقویت عضلات درون و حول واژن کمک کند. البته مصرف استروژن در افراد مبتلا به سرطان رحم یا سرطان تخمدان ممنوع است. معمولا تخمدان ها پس از یائسگی تولید استروژن را متوقف می کنند و در نتیجه عضلات واژن ضعیف می شوند.
در موارد خفیف افتادگی مثانه، استروژن ممکن است برای از بین بردن علائم افتادگی مثانه مانند ضعف عضلات واژن و بی اختیاری ادراری تجویز شود. برای موارد شدیدتر افتادگی مثانه، استروژن درمانی همراه با درمان های دیگر به کار می رود. استروژن را می توان به صورت خوراکی به شکل قرص مصرف کرد یا کرم های حاوی استروژن را به کار برد.
کرم تاثیر موضعی دارد و بر کل سیستم بدن تاثیر نمی گذارد از این رو به نسبت قرص خوراکی، داروی بهتری است اما مصرف استروژن به هر شکلی بدون تجویز و نظارت پزشک مجاز نیست. استعمال استروژن در ناحیه واژن و پیشاب به صورت موضعی می تواند در کاهش علائم تکرر ادرار و نیاز فوری به ادرار کردن موثر باشد.
5) عمل جراحی افتادگی مثانه
معمولا افتادگی‌های شدید مثانه که با پساری قابل‌کنترل نیستند، برای اصلاح به جراحی نیاز دارند. جراحی افتادگی مثانه معمولا از طریق واژن انجام می‌شود و هدف آن محکم کردن مثانه در محل صحیح است. مثانه با برشی در دیواره‌ی واژن اصلاح می‌شود. ناحیه‌ی پایین‌افتاده، بسته و دیواره محکم می‌شود.
این جراحی با توجه به روش مورد نظر پزشک، با بیهوشی عمومی، بی‌حسی منطقه‌ای یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. در جراحی‌های کوچک‌تر، بسیاری از بیماران در همان روز مرخص می‌شوند و به خانه می‌روند.
برای تقویت ضعف لگنِ مرتبط با افتادگی مثانه، از مواد مختلفی استفاده می‌شود.
با توجه به FDA، ممکن است خطرات قرار دادن مِش جراحی (surgical mesh) در بافت بین مثانه و واژن به منظور اصلاح افتادگی عضو لگن بسیار بیشتر از مزایای آن باشد. با این حال استفاده از مش می‌تواند در برخی شرایط مفید باشد. جراح باید قبل از انجام عمل جراحی به‌طور کامل درمورد خطرات، مزایا و عوارض بالقوه‌ی این مواد توضیح دهد و فرآیند جراحی را برای فرد تشریح کند.
اکثر زنان حدود ۶ هفته پس از جراحی می‌توانند فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرند. با این حال، ممکن است که جراح توصیه کند که فرد تا ۶ ماه از انجام فعالیت‌هایی که باعث فشار بر مثانه می‌شوند، اجتناب کند یا آنها را به حداقل برساند.
درمان‌های فیزیکی مانند تحریک الکتریکی و بیوفیدبک نیز می‌توانند در افتادگی مثانه به کار روند و به تقویت عضلات لگن کمک کنند.
عوارض عمل افتادگی مثانه:
عوارض عمل افتادگی مثانه شامل موارد زیر هستند:
- خونریزی
- عفونت
- درد
- بی اختیاری ادراری
- برگشت افتادگی مثانه
- مشکلاتی در حین ادرار کردن
- آسیب به مثانه
6) تحریک الکتریکی
پزشک پروبی را بر روی عضلات مورد نظر در واژن یا در کف لگن قرار می دهد. پروب به دستگاهی متصل است که جریان های الکتریکی کمی را به عضلات منتقل می کند که موجب انقباض عضلات می شوند. این انقباضات موجب تقویت عضلات می شود.
7) بیوفیدبک
سنسوری برای نظارت بر فعالیت عضله درون واژن و کف لگن به کار می رود. پزشک ممکن است تمریناتی را برای تقویت این عضلات توصیه کند. این تمرینات می تواند به تقویت عضلات برای کاهش و از بین بردن علائم مرتبط با افتادگی مثانه کمک کنند و پزشک می تواند تشخیص دهد که آیا این تمرینات برای عضلات مورد نظر مفید هستند یا خیر.
چگونه از افتادگی مثانه جلوگیری کنیم؟
- برای پیشگیری از افتادگی مثانه، داشتن رژیم غذایی پُرفیبر و مصرف روزانه‌ی مایعات فراوان می‌تواند احتمال یبوست را کاهش بدهد. فشار آوردن به بدن و زور زدن هنگام مدفوع کردن کار درستی نیست. زنانی که دچار یبوست‌های مکرر هستند باید این عارضه را درمان کنند تا احتمال افتادگی مثانه را به حداقل برسانند.
- بلند کردن اجسام سنگین نیز یکی از ریسک فاکتور‌های افتادگی مثانه است که باید از آن خودداری کنید.
- چاقی نیز ریسک فاکتور دیگری برای افتادگی مثانه است. کنترل وزن به شما کمک خواهد کرد از افتادگی مثانه پیشگیری کنید.
- تمرین کگل برای تقویت عضلات کف لگن و جلوگیری از افتادگی مثانه. ابتدا باید با متوقف کردن ادرارتان، عضلات لگن‌تان را پیدا کنید.
قبل از انجام ورزش کگل، مهم است که عضلات لگنی‌تان را پیدا کنید. اینها عضلاتی هستند که کف لگن‌تان را شکل می‌دهند. شایع‌ترین راه برای پیدا کردن آنها متوقف شدن در وسط ادرار است. این انقباض یک حرکت پایه‌ای در ورزش کگل است. عضلات را رها کنید و به ادرارتان ادامه دهید تا بهتر بفهمید که آن عضلات کجا قرار دارند.
فقط یادتان باشد که اگر مشکل پزشکی دارید که ممکن است مانع انجام ورزش کگل به صورت ایمن شود، قبل از شروع با یک پزشک مشورت کنید.
متوقف کردن ادرار را به صورت یک عادت در ورزش منظم کگل انجام ندهید. انجام کگل در هنگام ادرار می‌تواند نتیجه‌ی معکوس دهد و عضلات را ضعیف‌تر کند.
اگر هنوز در پیدا کردن عضلات کگل تان مشکل دارید، انگشت‌تان را داخل واژن‌تان کرده و عضلات‌تان را منقبض کنید.
باید احساس کنید که عضلات‌تان منقبض می‌شوند و کف لگن‌تان بالا می‌آید. عضلات‌تان را رها کنید و احساس خواهید کرد که کف لگن دوباره به جای خود بازمی‌گردد. قبل از این که انگشت‌تان را داخل واژن کنید، مطمئن شوید که انگشت‌تان تمیز است.
قبل از شروع تمرین کگل مثانه خود را خالی کنید:
این مسئله مهم است. نباید ورزش کگل را با مثانه‌ی پر یا مثانه‌ای که قسمتی از آن پر است انجام دهید، زیرا ممکن است احساس درد و همچنین تراوش داشته باشید. قبل از شروع تمرین‌های معمول‌تان مثانه‌تان را بررسی کنید تا بتوانید این ورزش را تا حد امکان به طور موثر انجام دهید.
فقط روی عضلات کف لگن تان تمرکز کنید:
در ورزش کگل فقط باید روی این عضلات تمرکز کنید، پس باید از انقباض سایر عضلات مانند باسن، ران یا شکم برای گرفتن نتیجه‌ی بهتر پرهیز کنید. برای کمک به انقباضات‌تان و موثر بودن حرکات، حتما در هر سِت کگل، در عوض نگه داشتن نفس‌تان، دم و بازدم انجام دهید.
این کار به شما کمک می‌کند که آرام شوید و بهترین نتیجه را از ورزش کگل کف لگن‌تان بگیرید.
یک راه برای آرام نگه داشتن عضلات این است که یک دست خود را روی شکم‌تان بگذارید تا مطمئن شوید شکم‌تان را منقبض نمی‌کنید. اگر بعد از انجام یک ست تمرین کگل، کمر یا شکم‌تان درد گرفت یعنی این ورزش را به درستی انجام نمی‌دهید.
در یک وضعیت راحت قرار بگیرید:
می‌توانید این ورزش را با نشستن روی یک صندلی یا دراز کشیدن روی زمین انجام دهید. مطمئن شوید عضلات باسن و شکم‌تان منقبض نباشند. اگر دراز کشیده‌اید باید پشت‌تان صاف روی زمین، دستهای‌تان کنارتان و زانوهای‌تان کنار هم، خم و بالا باشند. سرتان را نیز پایین نگه دارید تا از کشیده شدن گردن‌تان خودداری کنید.
نحوه انجام تمرین کگل:
عضلات کف لگن‌تان را به مدت ۵ ثانیه منقبض کنید. زمانی که تازه شروع به انجام این ورزش می‌کنید این تمرین عالی است. نباید با منقبض نگه داشتن این عضلات به مدت طولانی به آنها فشار زیادی وارد کنید. حتی اگر ۵ ثانیه نیز طولانی است می‌توانید با انقباض برای ۳-۲ ثانیه شروع کنید.
حالا عضلات‌تان را به مدت ۱۰ ثانیه رها کنید. به طور ایده آل، همیشه باید بعد از تکرار این تمرین به عضلات کف لگن‌تان یک استراحت ۱۰ ثانیه‌ای بدهید. این کار به آنها زمان کافی برای آرام بودن و جلوگیری از فشار زیاد می‌دهد. قبل از شروع تکرار دوباره‌ی این ورزش تا ۱۰ بشمرید.
این تمرین را ۱۰ بار تکرار کنید. این می‌تواند ۱ ست کگل در نظر گرفته شود. اگر با انقباض این عضلات برای ۵ ثانیه شروع کرده اید پس آنها را ۵ ثانیه منقبض و ۱۰ ثانیه رها کنید و ۱۰ بار این تمرین را تکرار کنید. این کار برای ۱ بار تمرین کگل باید کافی باشد و باید ۴-۳ بار در روز و نه بیشتر، همین ست ۱۰ تایی را انجام دهید.