بی اختیاری ادراری (urinary incontinence)

هرگونه خروج غیر ارادی و بدون کنترل ادرار را بی اختیاری ادراری می نامند.

این بیماری یک مشکل شایع در بین زنان و مردان است و شیوع واقعی آن ممکن است بیشتر نیز باشد چرا که خیلی از افراد به خاطر خجالت و شرم و حیا با کسی در مورد این مشکل صحبت نمی‌کنند یا حتی فکر می کنند نمی شود کاری برای رفع این بیماری کرد.
بی اختیاری ادراری تنها یک اختلال پزشکی نیست و می‌تواند زندگی اجتماعی، روانی و عاطفی افراد را نیز تحت تاثیر قرار دهد .
بسیاری از بیماران بی اختیاری ادراری را جزئی از فرآیند افزایش سن و پیری دانسته و آن را طبیعی می‌دانند، اما اینگونه نیست و می‌توان آن را کنترل و درمان کرد. در صورت بروز این مشکل حتما به پزشک مراجعه کرده و و درمان مناسب را پیگیری نمایید.

به طور نرمال برای حفظ کنترل ادرار چه اتفاقاتی رخ میدهد؟

مغز و مثانه عملکرد ادراری را کنترل میکنند. مثانه تا جایی که شما امکان و آمادگی تخلیه را داشته باشید، ادرار را ذخیره می کند.
عضلات کف لگن نیز مثانه را در جای خود نگه می دارند. در طی ذخیره سازی ادرار در مثانه عضلات صاف آن شل و از طرفی عضلات گردن مثانه و عضلات اسفنکتر (دریچه) اطراف مجرا منقبض و بسته می باشند.
وقتی شما آماده ادرارکردن باشید مغز پیامی را به مثانه می فرستد و عضلات مثانه منقبض شده و ادرار را به داخل مجرا هدایت کرده و عضلات اسفنکتر را باز می کند و ادرار از مجرا خارج می شود.

*برای عملکرد طبیعی ادرار کردن، سلامت مغز و دستگاه عصبی، مثانه، عضلات کف لگن و اسفنکتر لازم است

بی اختیاری ادراری یک بیماری نیست بلکه یک علامت از مشکلات متعدد می باشد، ارثی نبوده و به عنوان بخشی نرمال از افزایش سن یا پیری نیست. علل آن در مردان و زنان ممکن است متفاوت باشد.

• انواع بی اختیاری ادراری کدامند؟

• بی اختیاری استرسی: این نوع به علت ضعف عضلات کف لگن و اسفنکتر ادراری و مجرا به وجود می‌آید و یکی از شایعترین انواع بی اختیاری بوده و در زنان میانسال و مسن شایع تر است و در مردان نادر بوده و به دنبال جراحی های پروستات و یا لگن ممکن است اتفاق بیافتد. با افزایش فشار داخل شکم به دنبال عطسه یا سرفه و فعالیت های فیزیکی مثل ورزش و راه رفتن، خم شدن، بلند کردن اجسام، بی اختیاری ادراری استرسی (SUI)رخ می‌دهد. SUIممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. (هنوز داروی مورد تایید برای درمان SUI معرفی نشده است ولی روش هایی مثل ورزش عضلات کف لگن(ورزشkegel) تغییر در عادات زندگی و جراحی برای درمان آن وجود دارد.)

• بی اختیاری فوریتی: این افراد به محض احساس ادرار کردن، نمی توانند ادرار خود را حتی برای لحظاتی به تاخیر بیاندازند و باید سریعا خود را به توالت برساند و قبل از رسیدن، ادرار خارج میشود. این نوع حدود ۳۰ درصد مردان و ۴۰ درصد زنان را تحت تاثیر قرار می دهد. این مشکل معمولاً با تکرر ادرار روزانه و شبانه نیز همراه است.
• بی اختیاری مرکب: یعنی بی اختیاری استرسی (SUI)و فوریتی(UI) با هم وجود دارد.
• بی اختیاری سرریز(Overflow): این افراد قادر به تخلیه کامل ادرار نبوده و دائما قطرات ادرار به صورت سر ریز از مثانه خارج می شوند.

علل بی اختیاری ادراری

به طور کلی به دو دسته علل بی اختیاری موقتی و دائمی تقسیم می شود:

• علل بی اختیاری گذرا یا موقتی

• الف: برخی نوشیدنی ها یا مواد خوراکی یا دارویی که موجب افزایش حجم ادرار و تحریک مثانه می شوند. مثل: الکل، کافئین، نوشابه های گازدار، غذاهای حاوی قند و اسید، داروهای ضد فشارخون، آرامبخش و شل کننده عضلانی
• ب:عفونت مجاری ادراری: معمولاً موجب بی اختیاری فوریتی می‌شود.
• ج:یبوست طول کشیده: راست روده (رکتوم) در مجاورت مثانه قرار دارد و عصب دهی آن با مثانه مشترک است. مدفوع سفت شده و فشرده شده در آن موجب تحریک مثانه و بی اختیاری می گردد.

• علل بی اختیاری دائمی

• زایمان و حاملگی؛ تغییرات هورمونی و افزایش وزن جنین حین حاملگی می تواند منجر به بی اختیاری استرسی شود. زایمان طبیعی منجر به ضعف عضلات کف لگن و بافتهای نگهدارنده مثانه و همچنین آسیب به اعصاب مثانه شده و موجب افتادگی مثانه و رحم و ایجاد بی اختیاری می گردد.
• یائسگی؛ به دنبال یائسگی تولید هورمون استروژن کاهش می یابد و منجر به خشکی بافتهای واژن و مجرا و کاهش سلامت و عملکرد آنها می‌شود.
• برداشتن رحم(هیسترکتومی)؛ هرگونه عمل جراحی در لگن مثل برداشتن رحم ممکن است موجب آسیب و ضعف عضلات کف لگن شود.
• تغییرات ناشی از افزایش سن؛ منجر به کاهش ظرفیت ذخیره‌سازی مثانه و انقباضات غیرارادی مثانه میشود.
• بزرگی خوش خیم پروستات(BPH); در مردان مسن یکی از علل اصلی بی‌اختیاری محسوب می‌شود.
• کنسر پروستات؛ بی اختیاری معمولاً به دنبال درمان های این بیماری مثل جراحی و یا رادیوتراپی ایجاد می‌شود.
• بیماری‌های عصبی؛ مثل ام‌اس، پارکیسون، سکته مغزی، تومور مغزی و ضایعات نخاعی

عوامل خطر (Risk Factor):

فاکتورهای افزایش ریسک بی اختیاری ادراری عبارتند :

۱. جنس: زنان بیشتر از مردان در معرض خطر بی اختیاری استرسی هستند دلیل این اختلال؛ حاملگی، زایمان، یائسگی و آناتومی خاص کف لگن در زنان است.

۲. سن : با افزایش سن عضلات مثانه و مجرا و کف لگن ضعیف شده و قدرت نگهداری و ذخیره ادرار کاهش می یابد.

۳.چاقی و اضافه وزن: وزن بیش از حد طبیعی موجب فشار بیشتر به مثانه و بافتهای نگهدارنده اطراف آن و منجر به ضعف آنها می‌شود.

۴.سیگار: مصرف تنباکو خطر بروز بی اختیاری را افزایش می دهد.

۵.سابقه خانوادگی: وجود بی‌اختیاری در یکی از افراد نزدیک خانواده به خصوص نوع فوریتی آن، احتمال بروز آن را در فرد افزایش می‌دهد.

۶.بیماری عصبی(نورولوژیک)و دیابت

درمان

درمان بی اختیاری ادرار بسته به نوع بی اختیاری، شدت آن و علت زمینه‌ساز آن متفاوت است. ممکن است ترکیبی از چند درمان نیاز باشد. در صورت وجود علت زمینه‌ای حتما اول باید آن علت درمان گردد. ابتدا درمان های کمتر تهاجمی و ساده‌تر پیشنهاد می‌شود و در صورت عدم پاسخ، درمان های دیگر باید انجام گردد.

رفتاردرمانی

۱. آموزش مثانه (Bladder Training) :

یعنی فرد در یک دوره زمانی مشخص در صورت بروز فوریت در دفع، بتواند ادرار کردن را به تأخیر بیاندازد حتی در حد ۵ دقیقه کمتر یا بیشتر و افزایش تدریجی این زمان، تا به جایی برسد که فواصل بین ادرار کردن به دو‌و‌نیم تا سه‌و‌نیم ساعت برسد.

• Double voiding : یعنی مثانه را در یک مرحله تخلیه نکند و جریان ادرار به صورت ارادی قطع و پس از چند لحظه دوباره جریان ادرار از سر گرفته شود.
• برنامه ریزی مراجعه به توالت (Time Voiding) : تا جایی که فرد هر دو الی سه ساعت باید برای دفع ادرار مراجعه کند، حتی اگر احساس دفع ادرار نداشته باشد.
• محدودیت مصرف برخی مایعات و مواد غذایی مثل الکل، کافئین و غذاهای اسیدی

۲. ورزش عضلات کف لگن یا ورزش کگل (kegel) :

که هم به منظور پیشگیری و هم درمان قویاً توصیه می شود. این ورزش به خصوص برای بی اختیاری استرسی موثر است ولی تا حدودی در بی‌اختیاری فوریتی نیز ممکن است کمک کننده و مفید باشد. 
برای مشاهده‌ی مقاله‌ای در مورد این موضوع اینجا را کلیک کنید.

۳. داروها:

• انتی کولینرژیک ها: این دسته دارویی مثل اکسی‌بوتینین، تولترودین، سولیفناسین و غیره برای درمان بی اختیاری فوریتی به کار میرود.
• الفابلاکرها:مثل ترازوسین ،تامسولوسین و غیره به خصوص در مردان با بی اختیاری فوریتی و یا سرریز به کار می روند و موجب تخلیه بهتر و راحت‌تر ادرار می‌شوند.
• استروژن موضعی:در زنان یائسه استفاده موضعی کرم واژینال استروژن، موجب جوانسازی بافتهای اطراف مجرا و افزایش تون عضلات میشود.

*مصرف سیتمیک (خوراکی) استروژن توصیه نمی‌شود و حتی ممکن است موجب بدتر شدن بی‌اختیاری شود.

۴. درمان‌های جراحی:

• تزریق مواد حجم دهنده داخل مجرا؛ مواد مصنوعی از طریق مجرا و زیر دید مستقیم سیستوسکوپ به بافت‌های اطراف مجرا تزریق می‌شود. این روش برای بی اختیاری استرسی خفیف تا متوسط در زنان و یا مردان به دنبال جراحی پروستات، توصیه می‌شود و در صورت موثر بودن نیاز به تکرار دارد.
• تزریق بوتاکس داخل عضلات مثانه؛ برای درمان بی اختیاری فوریتی و مثانه بیش فعال توصیه می شود.
  این روش در صورت شکست درمان‌های دارویی توصیه میگردد.
• استفاده از دستگاه تحریک کننده اعصاب: شبیه یک ضربانساز(pacemaker)

در زیر پوست قسمت پایین ستون فقرات جهت تحریک اعصاب مثانه در نخاع ساکرال، کار گذاشته می‌شود؛ این درمان برای بی اختیاری فوریتی در صورت شکست سایر درمان ها به کار میرود.

۵.جراحی:

اگر سایر درمان های قبلی برای بی اختیاری استرسی جواب ندهد، بهترین درمان آن جراحی است که شامل اصلاح افتادگی(پرولاپس) رحم و مثانه و جراحی sling می باشد که قبلاً بصورت باز کردن شکم و انجام جراحی وسیع صورت می‌گرفت ولی امروزه با کارگذاری نوارهای باریک (mesh) از طریق برش کوچک در دیواره واژن قابل انجام است.

• TVT یاTOT :

امروزه بهترین روش جراحی برای اصلاح بی اختیاری استرسی ادرار، جراحی TOTمی باشد، که با بیحسی نخاعی قابل انجام است ،و بیمار در روز بعد عمل( ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از عمل) قابل ترخیص است.
بیمار بلافاصله بعد از عمل کنترل ادرار خود را به دست می‌آورد و میزان موفقیت آن بالای ۹۸ درصد است.

شماتیک کارگذاری نوار زیر مجرا در عمل TOT

ابزار عمل TOT برای اصلاح بی اختیاری ادرار. این عمل توسط دکتر نیرومند انجام می‌گردد.

• اسفنکتر مصنوعی ادرار :

برای مردان مبتلا به بی اختیاری شدید استرسی به‌خصوص به دنبال جراحی های پروستات توصیه می شود.

اسفنکتر مصنوعی ادراری. عمل جراحی کارگذاری اسفنکتر مصنوعی توسط دکتر نیرومند انجام می‌شود.